Hram Sv. Vasilija Ostroškog u Beogradu

Nakon završetka svih ratova početkom XX veka, Srbija je napredovala u svakom smislu. Lice Beograda se nakon Prvog svetskog rata ubrzano menjalo i ovaj grad je izgledao kao moderna evropska prestonica. Upravo je u tom periodu u glavnom gradu bilo izgrađeno oko dvadesetak crkvenih objekata koji su zadovoljavali potrebe tadašnjeg hrišćanskog stanovništva. Međutim, po završetku Drugog svetskog rata, počinje komunistička vlast koja je iz političkih i ideoloških razloga u potpunosti obustavila izgradnju novih i obnovu postojećih sakralnih objekata na teritoriji cele Jugoslavije. Tako je do kraja '80-ih godina prošlog veka, prekinuto zlatno doba hrišćanske arhitekture u Beogradu.

Hram Sv. Vasilija Ostroškog

Novi period sakralne arhitekture u prestonici počinje odobrenjem ponovnog građenja hrama Sv. Save na Vračaru, 1984. godine. Od tada, postepeno opet počinje izgradnja pravoslavnih hramova u Srbiji. Jedan od prvih sakralnih objekata izgrađenih u Beogradu, a svakako prvi na teritoriji Novog Beograda, bio je hram Sv. Vasilija Ostroškog na Bežanijskoj kosi. Ideja i početak realizacije projekta započeti su 1995. godine, a hram je završen već 2001. godine. Iako do tada u svom stvaralačkom opusu nije imao projekte u sakralnom graditeljstvu, za glavnog arhitektu izabran je Mihajlo Mitrović. Želevši da se izdvoji iz mora dotadašnjih istih idejnih rešenja pri građenju crkava, ovaj arhitekta neobično, ali uspešno spaja tradicionalne i moderne elemente u jednu savršenu celinu. Zato hram Sv. Vasilija Ostroškog predstavlja jedinstveno sakralno rešenje na teritoriji Beograda, a i šire.

Kružni plan crkve

Arhitekta Mihajlo Mitrović se pri građenju ove crkve u potpunosti oslanja na tradiciju, iako to na prvi pogled ne deluje tako. On koristi tradicionalne elemente u svakom segmentu stvaranja ove crkve. Neke od njih prevodi u moderan izgled, dok druge koristi nepromenjene i uklapa ih u savremeno okruženje. Tradicionalni elementi koji su korišćeni ovde počinju od samog plana crkve. Arhitekta se odlučio za jednostavan prostorni plan rotonde. Ovakav oblik sakralne građevine ima korene u ranom hrišćanstvu, ali nije u potpunosti stran ni na ovim prostorima. Crkva Sv. Petra u Rasu je najstariji spomenik crkvene arhitekture u Srbiji i ima upravo oblik rotonde. Odlučivši se za ovakav plan hrama, arhitekta je svakako želeo da se idejno poveže sa Petrovom crkvom u Rasu, koja je bila prvo sedište Raške episkopije i važan hrišćanski centar na tlu Srbije. Takođe, najveći hrišćanski hram, Crkva Hristovog groba u Jerusalimu je kružnog plana (Anastasis rotonda). Tako kružni plan ove crkve povezuje hram sa najstarijim hrišćanskim objektima, a ujedno predstavlja i moderno rešenje. Međutim, kako takav plan nije bio uobičajen za pravoslavne hramove, arhitekta Mitrović je za ovakvo rešenje bio prilično kritikovan od strane javnosti. Ipak, njegove ideje je razumeo patrijarh Pavle, koji je podržao  Mitrovićev koncept.

Add caption

Beton i opeka

Hram je izgrađen na malom uzvišenju, tek toliko da dominira okolinom. Osnovna konstrukcija hrama izvedena je u betonu. To je moderan materijal bez kojeg savremena arhitektura ne bi mogla, ali je cela spoljašna površina crkve obložena opekom. Opeka je tradicionalni materijal koji se koristio u vizantijskoj i srpskoj srednjovekovnoj arhitekturi, pa njena upotreba na ovom hramu evocira upravo na najveće  srpsko srednjovekovno nasleđe.

Rozete iz moravske arhitekture

Dalji dekorativni motivi na samoj fasadi jesu reljefne rozete, koje svojim floralnim i zoomorfnim oblicima upućuju na rozete moravske arhitekture. Ornamenti su transpozicija elemenata koji su korišćeni u moravskom stilu. Na slici je prikazana rozeta koja je identična jednoj na manastiru Lazarici. Ipak, ove rozete nisu samo puke kopije moravskih motiva u nedostatku ideja samog arhitekte, već ih on, sa namerom, preuzima kako bi se ponovo idejno povezao sa bogatom srpskom tradicijom. Osnovna ideja je dakle, pronađena u moravskom stilu, ali su ti elementi inkorporirani u novu celinu.

Jedna od rozeta na hramu

Četiri vrste prozora

Arhitekta Mitrović je koristio četiri oblika prozora koji su međusobno usklađeni tako da čine da unutrašnji prostor bude ispunjen obiljem svetlosti. Na samoj rotondi dominiraju veliki okulosi raspoređeni na četiri strane sveta. Ispunjeni su mozaičkim predstavama jevanđelista koji se najviše primećuju u unutrašnjosti, dok  je grčki krst glavni dekorativni element spolja. Između okulusa postavljene su izdužene bifore, koje predstavljaju neobičnu kombinaciju arhaičnog krsta i modernih oblika. Ispod samog venca rotonde postavljeni su još i manji četvrtasti, dok su na taburetu postavljeni krstasti prozori.

Ostali vizuelni elementi iz srednjovekovne umetnosti

Na samom ulasku u hram, urađen je na podu dekorativni element preuzet iz Hilandara, čime je uspostavljena direktna veza izmedju ova dva hrama. Dalje u unutrašnjosti hrama, u samom centru postavljen je veliki kružni polijelej koji je izliven po uzoru na onaj iz manastira Dečana.

Dekorativni detalj na podu, identičan onom koji postoji u Hilandaru.

Iako je 1999. godine počelo bombardovanje SR Jugoslavije, gradnja hrama nije prekinuta ni u tim najtežim trenucima, ali je taj događaj ostao zabeležen zauvek na fasadi crkve. Jedan zalutali geler je takođe ugrađen na vrh današnje česme. Radovi su završeni 2001. godine, i to, kako sam arhitekta kaže, bez ikakvih odstupanja od prvobitnog plana i ideja.

Česma u porti crkve sa ugrađenim gelerom na vrhu.

                                           

Datum 24.03.1999. zabeležen na fasadi crkve.