Mali vodič kroz istoriju i ulice Budimpešte

Tokom većeg dela svoje istorije Budimpešta je bila priča o dva grada. U Budimu se nalazilo dvorsko sedište, dok je u Pešti bio smešten administrativni i finansijski centar. Istorija jednistvenog grada Budimpešte počinje 1873. godine kada se ova dva distrikta (uključujući i Obudu, odnosno Stari Budim) sjedinjuju u jednu celinu. Od tada je ovaj grad menjao vlasti, režime, nazive ulica i spomenike, ali je zadržao svoju posebnu lepotu. Zato Budimpeštu mnogi nazivaju Kraljicom Dunava.

Čuveni tramvaj br. 2

Odakle najbolje početi šetnju ovim zaista posebnim gradom ako ne od Beogradskog keja. Tik uz obalu Dunava na Peštanskoj strani, nalazi se ovo divno šetalište na čijem je mestu nekada bila luka. Tu su se ukrcavali brodovi iz Srbije, odnosno iz Beograda i otuda ovaj naziv koji je čudom sačuvan i danas. Šetajući ovom ulicom možete se odmah upoznati sa neodoljivim šarmom mađarske prestonice. Niz predivnih građevina od kojih je najimpozantnija Grešam palata u kojoj je trenutno smešten jedan od najluksuznijih hotela; zatim niz zanimljivih uličnih skulptura i čuvena Mala princeza; niz restorana i kafea, sve nas to čeka na Beogradskom keju.

Beogradski kej

Skulptura Mala princeza

Budimsku stranu i ovaj kej povezuju tri mosta.

Most Eržebet krije jednu zanimljivu priču o ženi neizmerne lepote. U pitanju je Elizabeta Bavarska (Eržebet je mađarska verzija imena Elizabeta) koja je bila supruga austrougarskog cara Franca Jozefa. Udata je za njega sa svojih 16 godina. Podarila mu je nekoliko dece, ali zbog strogih pravila na dvoru nije mogla da vaspitava svoju decu. Život je zato posvetila putovanjima i obrazovanju. Posebnu naklonost je imala prema Mađarskoj. Često je boravila u Budimpešti, volela je mađarski  narod i kulturu, a mađarski jezik je govorila perfektno. Naklonost je svakako bila obostrana, i zanimljivo je to da je ona bila jedina austrougarska vladarka koja je bila poštovana i voljena kod mađarskog naroda. U njenu čast podignut je na ovom mestu most 1893/1903. godine. Nažalost, ovaj lepi most je potpuno uništen u Drugom svetskom ratu. Današnji je izgrađen šezdesetih godina XX veka, a samo jedna skulptura ispod mosta upućuje na Elizabetu Bavarsku.

                              

Nekadašnji most Eržebet

                           

Spomenik kraljice Eržebet ispod istoimenog mosta

Most Slobode - zeleni most je dugo nosio naziv po suprugu carice Eržebet, tj. po caru Francu Jozefu, koji je ovaj most pustio u saobraćaj. Most je podignut isto krajem XIX veka, a kako  priča kaže, lično je car ukucao poslednji srebrni ekser u konstrukciju. Danas ovaj most više nema srebrne eksere u sebi a ni naziv po caru.

Treći je svakako najpoznatiji, i jedan je od najvećih simbola grada. To je Lančani most, prvi permanentni most izgrađen u ovom gradu. Podignut je 1849. godine po naređenju gofa Ištvana Sečenija. Priča koja je vezana za ovaj most kaže da je pomenuti grof dobio obaveštenje da mu je otac preminuo u Beču. Kako su tada zime bile mnogo hladnije nego danas, Dunav se zaledio i grof nije mogao da pođe na očevu sahranu. Tako je naredio da se izgradi most ma koliko on koštao. Projektanti ovog mosta su braća Adam i Vilijem Klark, čiji se trg nalazi odmah ispod mosta na budimskoj strani grada. Na istom trgu postavljen je i spomenik u vidu nule koji predstavlja početnu tačku merenja udaljenosti od Budimpešte ka svim mestima u Mađarskoj. Još neke zanimljive priče vezuju se za ovaj most. Navodno, most je trebao da bude savršen. Kada je izgrađen i jeste bio remek-delo, svetsko čudo. Ipak primećeno je da lavovi nemaju jezike, što je navelo Adama Klarka da skoči u Dunav.

Lančani most

U neposrednoj blizine se nalazi glavna pešačka zona, Vaci ulica. Prepuna je kafića, barova, restorana, raznoraznih prodavnica, prelepih zgrada i naravno turista. Najslađe mesto u Budimpešti se nalazi upravo na kraju ove ulice. U pitanju je čuvena Žerbo poslastičarnica, nezaobilazno mesto svakog slatkoljupca.

Žerbo poslastičarnica

Ukoliko se odatle krene ka šarmantnoj jevrejskoj četvrti, nezaobilazna tačka je onda Velika sinagoga. I zaista jeste velika. Zapravo, to je najveća sinagoga u Evropi i druga po veličini u svetu. Od budimpeštanske sinagoge veća je samo ona u Njujorku. Ona je jedno maštovito arhitektonsko delo izgrađeno sredinom XIX veka u mavarsko-vizantijskom stilu. Njena unutrašnjost je bogato dekorisana, a može da prihvati čak nekoliko hiljada ljudi. Iza sinagoge nalazi se memorijalni park u kojem je postavljena srebrna žalosna vrba na čijim listovima su ispisana imena jevrejskih žrtava stradalih tokom Drugog svetskog rata. U okviru kompleksa nalazi se i jevrejski muzej koji ima postavku posvećenu periodu kada se ovde nalazio jevrejski geto i kada je ubijeno nekoliko stotina hiljada mađarskih Jevreja.

Velika sinagoga

Bazilika Sv. Ištvana

Laganom šetnjom se dolazi do bazilike posvećenoj najvećoj mađarskoj istorijskoj ličnosti, Sv. Ištvanu (Sv. Stefanu). On je bio prvi mađarski kralj, osnivač mađarske države i utemeljivač hrišćanstva na ovim prostorima. Njegovo pravo ime bilo je Vajk. Godine 1001. dobija krunu od pape Silvestera II koji ga zvanično priznaje za prvog hrišćanskog kralja ujedinjenih Mađara, i tom prilikom on dobija i hrišćansko ime Stefan, odnosno Ištvan. Kruna koju je tom prilikom dobio Sv. Ištvan poštaje simbol mađarskog naroda. Originalna kruna je svakako izgubljena, ali se simbolički kruna Sv. Ištvana čuva u zgradi Parlamenta (ova kruna verovatno potiče iz XII veka). Kako je njegova vladavina obeležena prosperitetom i snagom, i zbog svih zasluga za narod, najveća crkva u Budimpešti je posvećena ovom kralju koji je nakon smrti proglašen za sveca od strane katoličke ali i pravoslavne crkve. U bazilici se čuva i najveća mađarska relikvija, balzamovana desna ruka Sv. Ištvana. Obilazak ove bogato dekorisane crkve treba svakako upotpuniti odlaskom na vidikovac kupole, odakle se može videti divna panorama grada.

Unutrašnjost bazilike Sv. Ištvana

Pogled sa kupole 

U obližnjim uličicama se možee napraviti kratak predah uz neobično servirane sladolede.

Nakon bazilike Sv. Ištvana i Grešam palate, sledeća nezaobilazna tačka uz reku je čuveni mađarski Parlament, još jedan od najprepoznatljivijih simbola Budimpešte. Izgrađen je 1896. godine, kao deo simboličnog obeležavanja milenijumske godišnjice dolaska mađarskih plemena na ove prostore. Ova zgrada predstavlja jednu od najvećih građevina ove namene u Evropi pa i u svetu, mada i sami Mađari smatraju da je ova zgrada prevelika. Neki brojevi vezani za Parlament su zaista impozantni: u zgradi se nalazi 250 statua, ugrađeno je 40kg zlata, ima 691 prostoriju, građena je od 40 miliona cigala, građena je 17 godina, visina zgrade je 96m (tolika je i visina bazilike Sv. Ištvana - graditelji nisu želeli da Parlament bude viši od bazilike), ima 700 prozora. Zbog materijala od kojeg je izgrađena (belog kamena) i veličine, ova zgrada se konstantno čisti. Kada se završi ćišćenje cele zgrade, prvi delovi građevine koji su očišćeni su opet zaprljani i tako čišćenje Parlamenta opet počinje. Uz obalu Dunava u blizini Parlamenta postavljen je red cipela. Na prvi pogled neobičan detalj, ali natpis objašnjava sve. To je spomenik posvećen Jevrejima koji su tokom Drugog svetskog rata bačeni sa tog mesta u ledeni Dunav.

Trg Lajoša Košuta

Ubrzo posle Parlamenta dolazi se do Margitinog mosta. Ovaj most povezuje Budim, Peštu i jedno malo ostrvo između, Margitino ostrvo. Mala zelena oaza na sredini Dunava pruža utočište od gradske buke i gužve, i omiljeno je mesto za rekreaciju i lenčarenje. Legenda kaže da se kralj Bela IV molio bogu za pobedu nad Mongolima koji su sredinom XIII veka napali kraljevstvo. Za pobedu nad njima nudio je ono što mu je najmilije, svoju ćerku Margitu.  Kako je kralj Bela IV pobedio Mongole, tako se mala Margita zamonašila i posvetila bogu. Ona je boravila u manastiru  čiji se ostaci još uvek mogu videti na ostrvu. Ovde inače možete neći sve što vam treba: prirodu, retke vrte biljaka, staze za trčanje, restorane, banje... Kada pređete Margitin most naćićete se na predivnoj brdovitoj budimskoj strani grada, a tamo...

Dvorski kompleks koji je bio sedište mađarskih kraljeva još od kralja Bele IV. Danas se tu može posetiti Istorijski muzej Budimpešte koji čuva kompletan pregled mađarske istorije kao i Mađarska nacionalna galerija u kojoj izlažu samo nacionalni umetnici. Dvorski kompleks pruža i najlepši pogled na Peštu i mostove Budimpešte.

Pogled na Lančani most i Trg Adama i Vilijema Klarka

Spomenik Eugena Savojskog u Dvorskom kompleksu

Turul ptica - mitska ptica najsličnija sokolu ali daleko većih dimenzija povezuje se sa mnogim legendama od kojih je najpoznatij ona koja kaže da je Arpad, vođa mađarskih plemena usnio san u kojem je saznao da treba da prati pticu i da na mestu gde mu ona pokaže naseli svoj narod. Tako će stvoriti snažnu i stabilnu kraljevinu. Čuveni Arpad je prateći Turul došao do Panonske nizije i tako je stvoren Mađarska država.

Turul ptica

Crkva Matije Korvina se nalazi u srcu dvorskog kompleksa. Zvanični naziv crkve je zapravo Crkva Naše Gospe i izgrađena je sredinom XIII veka. Tokom vremena je pretrpela znatna oštećenja, a istaknuti kralj Matija Korvin je zaslužan za njenu veliku obnovu, pa je tako ostao prihvaćen naziv Crkva Matije Korvina. Kralj Matija je tu i krunisan što je ostao običaj za sve naredne mađarske kraljeve. U ovoj crkvi su takođe krunisani i venčani carski par Franc Jozef i Eržebet Bavarska. Crkva je zbog odlične akustičnosti korišćena za izvođenje koncerata. Najveći mađarski kompozitor Franc List je tu izvodio svoje kompozicije. Unutrašnjost crkve je bogato ukrašena scenama iz mađasrke istorije, a u kapeli na severnoj strani se čuvaju posmrtni ostaci kralja Bele III.
Za vreme turske okupacije crkva je pretvorena u džamiju, za vreme Drugog svetskog rata bila je korišćena kao kuhinja, dok su je komunisti koristili kao štalu. Ipak, crkva je sačuvala svoju posebnu lepotu do danas. Najveća obnova crkve izvršena je za proslavu hiljadugodišnjice Mađara, kada je dobila svoj današnji izgled.

Kralj Matija Korvin je inače, jedan od najistaknutijih vladara iz mađarske istorije. Bio je sin čuvenog Janoša Hunjadija, u srpskoj istoriji poznatog kao Sibinjanin Janko.  Kralj Matija je bio pravi renesansni vladar. Bio je veoma učen čovek, govorio je nekoliko jezika. Na njegovom dvoru se učio latinski jezik, negovala se književnost i umetnost. Iako je imao neke okrutne crte ličnosti, bio je mudar i nadasve pravedan vladar. Vrlo često je umeo da skine svoje kraljevsko odelo i obuče se kao običan čovek i da tako prošeta ulicama, ne bi li shvato kako običan čovek živi. Jedna legenda kaže da se jednom prilikom kralj obukao kao seljak i tako obučen otišao u krčmu i tražio vino. Krčmari su mu rekli da izađe iz krčme jer nema on novca za njihovo vino. Kralj je nakon toga otišao u dvor, obukao kraljevsko odelo i sa svojom svitom ponovo posetio krčmu. Ovoga puta su ga krčmari  dočekali vrlo srdačno, a on je ponovo tražio vino, i to bure vina. Krčmari su mu odmah doneli bure, a onda je kralj počeo da skida kraljevsko odelo i da ga stavlja u bure vina uz reči:"Evo, neka moje odelo pije vino kada ja već nemam novca!"
Gavran na ovoj crkvi predstavlja upravo kralja Matiju Korvina - na gbu ovog vladara nalazio se gavran ( lat. corvus znači gavran).

Mađarske plemenske vođe

Odmah iza crkve nalazilo se ribarsko naselje i riblja pijaca. Danas je taj kompleks poznat kao Ribarska kula. Iako deluje da utvrđenje potiče iz srednjeg veka, zapravo je izgrađeno tek 1902. godine, kao dodatak crkvi Matije Korvina. Navika ljudi da tu kupuju ribu ostala je i nakon urbanizacije ovog dela, pa su projektanti postavili spomenik svetom kralju Ištvanu. Spomenik se konceptualno ne uklapa u kompleks, ali je svakako naterao ljude da pijacu premeste na drugo mesto. Utvrđenje ima sedam kula, a svaka od njih simbolizuje jedno mađarsko pleme.

Poslastičarnica Ruszwurm je najstarija poslastičarnica u gradu osnovana još 1827. godine. Ovo je bilo omiljeno mesto carice Eržebet. Treba imati u vidu da je ovo i najmanji kafe u gradu tako da je teško naći slobodno mesto.

Kada prošetate celim gradskim kompleksom, na drugoj strani Budima nalazi se Brdo Gelert. Sveštenik Gelert je poreklom iz Italije i boravio je ovde u XI veku, za vreme vladavine kralja Ištvana. Pomogao je kralju u širenju hrišćanske reči, ali je sveštenik nakon kraljeve smrti mučenički ubijen, tako što je zatvoren u bure i bačen upravo sa ovog brda. Impozantna skulptura italijanskog sveštenika koji je velikim delom zaslužan za prihvatanje hrišćanstva kod mađarskih plemena, blagosilja grad. Brdo je ispresecano krivudavim stazicama i odlično je mesto za sve one koji žele malo rekreacije u prirodi.

Most Eržebet

Sveštenik Gelert

Brdo Gelert

Odatle se može dalje nastaviti ka Citadeli koja pruža još jedan neverovatno lep pogled na Budimpeštu.

Citadela

Ukoliko se zasitite gradske vreve i gužve, u Budimpešti postoji mnogo zelenih i mirnih mesta na koja se možete skloniti. Pored Margitinog ostrva, brda Gelert i Citadele, postoji još jedan divno uređen park. To je Gradski Park, smešten na peštanskoj strani grada, malo dalje od centra. Iz samog srca grada do Gradskog parka može se doći Andrašijevim bulevarom. Bulevar Andraši važi za jedan od najlepših bulevara u Evropi. Nosi naziv po predsedniku vlade koji je mnogo učinio da Budimpešta postane metropola. Andraši bulevar je jedan od najstarijih urbanizovanih bulevara. Izgrađen je oko 1872. godine. Zanimljivo je i to da je ispod ovog bulevara prokopan drugi metro u Evropi ( prvi metro je izgrađen u Londonu). U jednom delu ulice nalazi se pregršt kafića, barova, restorana i radnji, dok su u drugom delu mahom ambasade smeštene u starim vilama sa predivno uređenim dvorištima. Zbog toga je u početku i nazivan Bulevar palata. Šetajući se širokim trotoarima, natkriveni bogatim krošnjama drvoreda, u ovom bulevaru možete videti predivne zgrade iz XIX i sa početka XX veka, a titulu najlepše nosi zgrada mađarske Državne opere, čiju je izgradnju naredio Franc Jozef. Priča se da je car tada rekao projektantu da želi da bude manja od one u Beču. Kada je izgradnja završena i kada je car ugledao ovo velelepno zdanje, zažalio je što nije napomenuo da bude i manje lepa.

Trg heroja se nalazi na samom kraju Andraši bulevara, tik uz Gradski park. Jedno je od omiljenih mesta za turiste. Kompleks spomenika je izgrađen povodom proslave milenijumskog dolaska mađarskih plemena na ove prostore (1896), pa je tako drugi naziv za ovaj spomenik i Milenijumski spomenik. Na centralnom delu spomenika dominira arhanđel Gavrilo, postavljen na vrh korintskog stuba dugog čak 36m. Arhanđel u jednoj ruci nosi čuvenu mađarsku krunu dok mu se u drugoj nalazi krst - simbol jedinstva mađarske vlasti i crkve. Na postamentu su postavljene vođe mađarskih plemena na čelu sa Arpadom. Sa obe strane stuba postavljena je polukružna kolonada sa figurama najistaknutijih ličnosti iz mađarske istorije. Nekada su se među njima nalazili i Habzburgovci, ali su oni kasnije zamenjeni ličnostima iz novije mađarske istorije, poput Lajoša Košuta. Ispod svake skulpture nalazi se reljef koji pokazuje zivot određene ličnosti. Za vreme komunizma u Mađarskoj, ovde je bila postavljena i Staljinova skulptura koja je nakon komunističke vlasti uklonjena. Na vrhu kolonada postavljene su alegorije rata i mira. U centralnom delu nalazi se još i grobnica neznanom junaku, posvećena zapravo svima onima koji su stradali u narodnoj revolucuiiji 1956. godine.

Dvorac Vajdahunjad

Gradski park je smešten odmah iza Trga heroja. U potpunosti preuređen 1896. godine, ali i danas predstavlja raj i leti i zimi. Na zaleđenom jezeru se zimi organizuje klizanje na otvorenom. Nedaleko odatle nalazi se banja Sečenji sa izvorima vrele vode koja zimi isparava i stvara posebnu sliku. Na tim izvorima se okupljaju i mnoge ptice selice kojima je ovde dovoljno toplo. Leti se može voziti čamcem po jezeru. U neposrednoj blizini nalazi se i ZOO-vrt u kojem se može videti preko 2.000 životinja. Ipak najviše pažnje privlači zamak Vajdahunjad. Dvorac je prvobitno izgrađen od drveta kao eksponat za Milenijumsku izložbu, ali kako se ljudima dopao, drvena konstrukcija je srušena i izgrađen je pravi dvorac.  U njegovim prostorijama danas se nalaze kancelarije i izložbeni prostori.

Gradski park

U okviru kompleksa nalazi se i  Poljoprivredni muzej, na koji su Mađari ponosni i u koji rado dovode sve zvanične posetioce Budimpešte.

Poljoprivredni muzej

Baš tu kod Poljoprivrednog muzeja naletećete na Spomenik Anonimus koji krije jednu zanimljivu priču. Jedna od legendi kaže da je Anonimus zapravo skulptura posvećena notaru kralja Bele II koji nije bio toliko sposoban vladar. U njegovoj vladavini mu je dosta pomogao beležnik, toliko da mnogi smatraju da je zapravo taj nepoznati čovek više vladao od samog kralja, koji je više voleo alkohol nego rešavanje državnih problema. Ipak, bilo bi neprikladno podići spomenik beležniku umesto samom kralju, ma kakav on bio. Zato je na spomeniku samo zapisano Anonimus, beležnik kralja Bele ( u istoriji mađarske postoji nekoliko kraljeva koji su se zvali Bela), pa nije strogo naglašeno o kom beležniku se radi.

Ovde završavamo ovu priču o Budimpešti, iako ona krije još mnogo interesantnih priča i legendi. Za to nam je potrebno još nekoliko putovanja u ovaj divan grad.