Kapija Karla VI – istorija koju zapostavljamo

Princ Eugen Savojski

Osvojivši Beograd 1717. godine, austrijska vlast odmah počinje sa obnovom grada i izgradnjom novih vojnih utvrđenja. Za vreme njihove vladavine koja je trajala gotovo dvadeset godina, Beograd se transformisao iz islamske provincije u zapadnoevropski moderan grad. U tom periodu nastala je i kapija posvećena austrijskom kralju Karlu VI, koja danas predstavlja jedino sačuvano zdanje iz tog perioda.

Posle viševekovne turske vladavine, vlast u Beogradu je 1717. godine ponovo preuzela Habzburška monarhija. (Prvo austrijsko osvajanje Beograda bilo je 1688.godine.) Vest o pobedi austrijske vojske nad turskom odjeknula je celom Evropom kao velika pobeda hrišćanstva nad islamom. Za to je najveće zasluge imao legendarni princ Eugen Savojski, koji je precizno isplanirao osvajanje i uspeo da ujedini vojsku različitih narodnosti u borbi protiv Turaka. Nakon iseljenja turskog stanovništva, pristupilo se obnovi grada i izgradnji novih vojnih utvrđenja. Lice Beograda se tada ubrzano menjalo. Za dvadeset godina, koliko je trajala austrijska uprava, grad se transformisao iz islamske provincije u modernu baroknu varoš, poput nekih zapadnoevropskih gradova. Međutim, nakon ponovnog dolaska Turaka u Beograd 1737. godine,  porušeno je gotovo sve što je izgrađeno u prethodnom periodu. Jedino što je sačuvano jeste kapija posvećena Karlu VI na Kalemegdanu.

Kapija 1876. godine

Iako kralj Karlo VI, otac Marije Terezije, nikada nije boravio na ovim prostorima, kapija je posvećena njemu i triumfu njegove vojske nad turskom. Nalazi se na mestu gde se nekada nalazio glavni ulaz u srednjovekovni Donji grad, koji se nastavljao na Carigradski drum, pa je tako ovo mesto oduvek predstavljalo važnu tačku u komunikaciji sa spoljašnjim svetom. Iako sada deluje kao samostalno utvrđenje, kapija je bila ugrađena u severoistočni srednjovekovni bedem. Ne zna se tačno kada je izgrađena, ali se pouzdano zna da je projekat izradio nemački arhitekta Baltazar Nojman, nadaleko poznat po svojim baroknim ostvarenjima. On je učestvovao u borbama za oslobođenje Beograda, i kasnije boravio u njemu kao vojni inženjer. Novija istraživanja su pokazala da je najverovatnije on dao nacrt i za Veliki bunar u Gornjem gradu, poznatiji kao Rimski bunar. Boravio je u Beogradu do 1719. godine, pa se pretpostavlja da je kapija izgrađena u tom periodu (1717-1719). Iako nema pouzdanih podataka o izgradnji, svi stručnjaci se slažu da je kapija sigurno podignuta do 1736. godine, kada turska vojska ponovo osvaja ove prostore i ruši gotovo sve što su austrijanci izgradili.

Po stilskim karakteristikama, kapija više upućuje na nemački nego na bečki barok, što je prvenstveno i navelo istraživače da ovo delo povežu sa Nojmanom. Spoljašna fasada kapije je raščlanjena pomoću četiri pilastra na tri polja. Na bočnim poljima su se nalazila po dva pravougaona otvora, dok je središnjim, ujedno i najširim, dominirao sam portal kapije. U zabatu kapije isklesan je carski monogram: dva ukrštena slova C sa stilizovanim grančicama maslina. Iznad zabata bile su postavljene skulpture sa vojnim obeležjima, koje su danas gotovo u potpunosti uništene, ali se njihov izgled može ustanoviti na osnovu nekih starih fotografija. Ovako spojene predstave su nedvosmisleno upućivale na cara Karla VI i na njegov vojni trijumf.

Unutrašnja fasada je znatno uža od spoljašnje. Njena širina obuhvata samo središnji deo spoljašnje fasade. Ograničena je pilastrima sa toskanskim kapitelima, iznad kojih se pruža friz triglifa. U centralnom delu, iznad portala smešten je grb tribalije. Tribali su bili plemenski narod koji je živeo oko 1300 godina p.n.e. na ovim prostorima. Iako su živeli u periodu gvozdenog doba, vizantijski i zapadnoevropski vladari su srednjovekovne srpske kraljeve nazivali tribalskim kraljevima. Tribalski grb se čuvao i prenosio kroz srpsku istoriju, a naročito je bio popularan u vreme prvog srpskog ustanka. Prisutan i danas na grbovima mnogih srpskih gradova poput Kragujevca, Topole, Velike Plane itd. Grb na kapiji je sačinjen od glave divljeg vepra probodene strelama u kartuši, na čijem vrhu se nalazi kruna. Simbolično predstavlja Srbiju pod carskom krunom, odnosno  Habzburšku Kraljevinu Srbiju.

Ovako uređene fasade, u to doba su bile simbol vojnog trijumfa kraljevine i njene moći, simbol oslobođenog naroda, njegovog napredka i ujedinjenja sa kraljevinom Habzburgovaca . Kako se ispred kapije nalazilo pristanište, iz grada se kroz kapiju izlazilo na most, a kapija se ogledala u vodi, što je odavalo utisak monumentalnosti zdanja.

Danas ona ne predstavlja samo trijumf Austrijske monarhije u 18. veku, već je mnogo više od toga. Ona je simbol mogućeg napredka srpskog naroda i možda drugačijeg toka srpske istorije. U tom simboličkom smislu može se staviti u ravan sa trijumfalnim kapijama iz Pariza ili Berlina. I u istorijskom smislu kapija ima veliku važnost, jer pretstavlja gotovo jedino potpuno barokno zdanje u Beogradu i čuva jedan od najstarijih srpskih grbova.

Upravo zbog toga, njeno današnje stanje poziva na neophodno i hitno sveobuhvatno saniranje. Kapija Karla VI ima istoriju, ima topos i priču, i kada bi se u potpunosti renovirala, mogla bi biti još jedan simbol Beograda.